Geotourist attractions of the Eastern Sudetic Geostrada // Atrakcje geoturystyczne Geostrady Wschodniosudeckiej
DOI:
https://doi.org/10.7494/geotour.2009.19.61Słowa kluczowe:
the Eastern Sudety Mts., the Opawa Mts., geotourist sites, Precambrian, Sławniowice Marbles, gold mines, phyllites, // Sudety Wschodnie, Góry Opawskie, obiekty geoturystyczne, prekambr, marmury sławniowickie, kopalnie złota, łupki fyllitoweAbstrakt
The Eastern Sudetic Geostrada (Geotrail) constitutes only a small, eastermost fragment of the whole ”Sudetic Geostrada” tourist trail project. Hence, the number of geosites selected along the trail is rather limited. The westernmost site is the famous Sławniowice quarry. Here, in 16 active and inactive pits the Precambrian marbles and accompanying rocks (mica schists, amphibolites and pegmatites) have been quarried since the XIIIth century. Stones extracted there are well-known in Poland and in Germany, usually as facings. However, the most intrising part of the Eastern Sudetic Geostrada is the vicinity of Głuchołazy. In the town itself and in the valley of the Biała Głuchołaska River as well as in the adjacent Jeseniki and Zlaté Hory mountains in the Czech Republic gold has been mined from alluvial deposits as well as from quartz and quartz-feldspar lodes. The relics of this mining operations are numerous adits and shafts, which can be recently seen along the promenade accompanying the Biała Głuchołaska River bank. Other sites attractive for the Earth-science enthusiasts are: granitoids of the Strzelin-Žulova Massif in Jarnołtów, Precambrian marbles in Gierałcice and biotitic schists in Burgrabice. The last site in the Polish sector of the Eastern Sudetic Geostrada is the operating slate quarry in Jarnołtówek where phyllitic schists are extracted and used as roof tiles.
//
„Geostrada Wschodniosudecka” w Polsce to niewielki, wschodni fragment trasy geoturystycznej prowadzonej przez całe Sudety. Występuje tu zatem ograniczona ilość geostanowisk. Pierwszym z nich jest słynny, eksploatowany od XIII wieku i wciąż czynny, kamieniołom metasomatycznych marmurów dolomitycznych w Sławniowicach. Eksploatowane skały, w formie płyt okładzinowych, spotkać można w wielu gmachach Polski i Niemiec. W 16. czynnych i nieczynnych wyrobiskach odsłonięte zostały prekambryjskie marmury i skały współwystępujące, takie jak łupki łyszczykowe, amfibolity i pegmatyty. Najciekawszym niewątpliwie punktem tej części Geostrady jest rejon Głuchołaz. W mieście, w dolinie Białej Głuchołaskiej oraz w czeskich rejonach przyległych (Jesenik, Zlaté Hory), od XII wieku z aluwiów rzeki i poprzez eksploatację podziemną kwarcowych i kwarcowoskaleniowych żył pozyskiwano złoto. Pozostałością po górnictwie głuchołaskim są sztolnie i ślady po szybach przy promenadzie wzdłuż Białej Głuchołaskiej. Pozostałe obiekty również mogą być atrakcyjne dla sympatyków nauk o Ziemi. Są to granitoidy masywu Strzelina-Žulovej w Jarnołtowie, prekambryjskie wapienie krystaliczne w Gierałcicach oraz łupki biotytowe w Burgrabicach. Ostatnim obiektem polskiej części Geostrady jest czynna kopalnia tzw. łupków dachówkowych w Jarnołtówku. Występują tutaj łupki fyllitowe, których niezaburzone partie były eksploatowane na pokrycia dachów wielu budynków w okolicy.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
Bibliografia
Bereś, B., Dumicz, M., Kozłowski, S., 1966. Wapienie krystaliczne (marmury) ze Sławniowic na Dolnym Śląsku. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 201: 121–155.
Biel, A., 2009. Uproszczona mapa strukturalna Sudetów. Archiwum PIG PIB, Oddział Dolnośląski.
Cháb, J., Žáček, V., 1994. Geology of the Žulová pluton mantle (Bohemian Massif, Central Europe). Věstník Českého geologického ústavu, 69: 1–12.
Chrobak P., Dąbkowska M., Szymkowicz P. (red.), 2002. Europejskie dziedzictwo górnictwa złota na terenie Głuchołaz i Zlatych Hor. Spółka Wydawnicza „Aneks”, Prudnik, 1–139.
Ciesielczuk, J., Żaba, J. 2006. The palaeotectonic environment of amphibolites from the Polish part of the Desna and Vrbno Series, Opava Mts, East Sudetes. Mineralogia Polonica, Special Papers, 29: 115–118.
Cymerman, Z., 2004. Tectonic map of the Sudetes and the fore-sudetic block. Państwowy Instytut Geologiczny.
Don, J., Skácel, J., Gotowała, R., 2003. The boundary zone of the East and West Sudetes on the 1:50 000 scale geological map of the Velké Vrbno, Staré Město and Śnieżnik Metamorphic Units. Geologia Sudetica, 35: 25–59.
Dumicz, M., 1961. Budowa geologiczna metamorfiku Sudetów Wschodnich w okolicy Sławniowic. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, B, 6: 67–83.
Dumicz, M., 1969. Wycieczka 38. Sławniowice – Jarnołtów – Burgrabice – Gierałcice. [W:] Grocholski, W. (red.), Przewodnik geologiczny po Sudetach. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 453–467.
Dumicz, M., Majerowicz, A., 1969. Góry Opawskie i ich przedgórze. [W:] Grocholski, W. (red.), Przewodnik geologiczny po Sudetach. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 444–446.
Dvořák J., 1995. Moravo-Silesian Zone: Autochthon – Stratigraphy. [W:] Dallmeyer, R.D., Franke, W., Weber, K. (red.), Pre-Permian Geology of Central and Eastern Europe. Springer: 477–489.
Dziedzic, K., Kozłowski, S., Majerowicz, A., Sawicki, L. (red.), 1979. Surowce Mineralne Dolnego Śląska. Ossolineum, Wrocław, 1–510.
Dziekoński, T., 1972. Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku. Zakład Narodowy im. Ossolinskich. PAN, Wrocław, 1–413.
Fojt, B., Hauk, J., 1984. Parageneze zlata ze Zlatých Hor a Zlatého Chlumu u města Jeseníku. Sbornik Konferencji Komplexní výzkum a vyzužití Ag-Au surovin. Ústí nad Labem, Jeseník: 56–60.
Fojt, B., Hauk, J., Vodová, E., 1987. Zlato jesenickych stratiformnych lozisek. Sbornik Sympozjum Zlato v Zapadnich Karpatech, Bratislava: 36–39.
Furmankiewicz, M., Furmankiewicz, J., 2006. Zagospodarowanie podziemnych obiektów pogórniczych a problemy ochrony nietoperzy na przykładzie Sudetów. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, 32: 81–92.
Głuchołasko-zlatohorskie zagłębie złota. Mapa aktualizowana w terenie 1:25 000, 2005. Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław.
Godlewski, A., Wierchowiec, J., 2004. Złoto okruchowe i inne minerały ciężkie w osadach potoku Maruszka k. Burgrabic (Sudety Wschodnie). Przegląd Geologiczny, 52(3): 216–222.
Grocholski, W. (red.), 1969. Przewodnik geologiczny po Sudetach, Wydawnictwo Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1–536.
Grodzicki, A., 1972. Petrologia i mineralogia piasków złotonośnych Dolnego Śląska. Geologia Sudetica, 6: 233–291.
Grodzicki, A., 1997a. Ewolucja petrologiczna kenozoicznych osadów złotonośnych okolic Gluchołazów w świetle teorii denudodezagregacji. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne. Prace Specjalne 9: 97–99.
Grodzicki, A., 1997b. Petrografia piasków złotonośnych okolic Głuchołazów. W: Materiały konferencji: Metale szlachetne w NE części Masywu Czeskiego i w obszarach przyległych, geneza, występowanie, perspektywy. Konferencja naukowa Jarnołtówek 19–21 czerwca 1997: 105–111.
Grodzicki, A., 1998. Litostratygrafia, petrografia i mineralogia kenozoicznych piasków złotonośnych Dolnego Śląska. Fizykochemiczne Problemy Mineralogii, 32: 31–41.
Grodzicki, A., 2002. Osady złotonośne okolic Głuchołaz w świetle badań geologicznych. [W:] Chrobak, P., Dąbkowska, M., Szymkowicz, P. (red.), Europejskie dziedzictwo górnictwa złota na terenie Głuchołaz i Zlatych Hor, Spółka Wydawnicza „Aneks” Prudnik: 50–56.
Janeczek, J., Kozłowski, K., Żaba, J., 1991. Zbieramy minerały i skały. Przewodnik po Dolnym Śląsku pod red. naukową Jerzego Żaby. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1–322.
Jęczmyk, B., 1956. Aksynit z rejonu Głuchołaz. Archiwum Mineralogiczne, 19(1): 143.
Kalińska, M., Puziewicz, J., 1996. Petrologia kwarcytów z Burgrabic k. Nysy (północna część masywu Jesenika). Prace Specjalne Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego, 8: 57–58.
Kalińska, M., Puziewicz, J., 1997. Serie metamorficzne okolic Burgrabic i Gierałcic k. Nysy. Prace Specjalne Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego, 9: 21–24.
Kaźmierczyk, J., 1986. Głuchołaskie zagłębie złota. [W:] Kowalski, Z. (red.). Szkice Nyskie, 3. Nyskie Tow. Społeczno-Kulturalne, Instytut Śląski w Opolu: 43–79.
Kaźmierczyk, J., Wachowska, B., 1980. Wyniki badań nad górnictwem złota w Głuchołazach w 1978 roku, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 21: 97–101.
Kondracki, J., 2009. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1–444.
Lorenc, M.W., 1994. A role of mafic magmas in the evolution of granitoid intrusions (a comparative study from selected Hercynian massifs). Geologia Sudetica, 28: 1–130.
Majerowicz, A., 1961. Staurolit z łupków metamorficznych okolicy Głuchołazów. Archiwum Mineralogiczne, 23(1): 153.
Majerowicz, A., 1969. Wycieczka 37. Głuchołazy – promenada uzdrowiskowa – przełom Białej Głuchołaskiej – granica państwa. [W:] Grocholski, W. (red.), Przewodnik geologiczny po Sudetach. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 447–452.
Majerowicz, A., Sawicki, L., 1958. Wschodniosudeckie serie metamorficzne w okolicy Głuchołazów. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 127: 37–121.
Mazur, S., Aleksandrowski, P., Kryza, R., Oberc-Dziedzic, T., 2006. The Variscan Orogen in Poland. Geological Quarterly, 50(1): 89–118.
Miszewski, K., 1993. Budowa Geologiczna Gór Opawskich. [W:] Dubel, K. (red.), Monografia parku krajobrazowego „Góry Opawskie”. Studia Monograficzne WSP, 209: 13–26.
Miszewski, K., 2003a. Góry Opawskie nie tylko środowiskiem skał metamorficznych, fałdów i złota. [W:] Słodczyk, J., Śmigielska, M. (red.), Śląsk Opolski w warunkach integracji europejskiej. Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Opolu, Uniwersytet Opolski: 23–36.
Miszewski, K., 2003b. Złoża pierwotne i wtórne głuchołasko-zlatohorskiego zagłębia złotonośnego. [W:] Słodczyk, J., Śmigielska, M. (red.), Śląsk Opolski w warunkach integracji europejskiej. Sesje terenowe, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Uniwersytet Opolski: 47–54.
Miszewski, K., 2007. Geoturystyczne skarby Opolszczyzny: złoto, fałdy, wulkany. [W:] Rosik-Dulewska, Cz., Głowacki, M. (red.), Ochrona środowiska na uniwersyteckich studiach przyrodniczych. Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi, Wydział Przyrodniczo-Techniczny Uniwersytet Opolski, Opole: 257–265.
Morawski, T., 1973. Granity masywu Strzelin-Žulova. Kwartalnik Geologiczny, 17: 924–925.
Oberc, J., 1972. Budowa geologiczna Polski. Tom IV. Tektonika część 2. Sudety i obszary przyległe. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1–307.
Oczkowski, R., Słomka, T., 1972. Litologia i znaczenie surowcowe paleozoicznych szarogłazów i fyllitów rejonu Prudnika i Głuchołaz. Praca magisterska Archiwum Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, 1–137.
Pentlakowa, Z., Wojno, T., 1952. O niektórych marmurach dolnośląskich. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 80: 65–101.
Rajchel, J., 2005. Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH. Kraków, 1–235.
Sitko, M., 1998. Góry Opawskie. Przewodnik. Księgarnia Zygmunta Raby, Głuchołazy, 1–180.
Słomka, T., Bartuś, T., Mastej, W., Łodziński, M., Mayer W., Stefaniuk M., Doktor, M., Koźma, J., Cwojdziński, S., Stachowiak, A., 2009. Koncepcja projektu: „Geostrada Sudecka – studium geologiczno-krajobrazowe z inwentaryzacją obiektów dziedzictwa przyrody nieożywionej”. Geoturystyka, ibidem.
Spałek, K., 2006. Biskupia Kopa u stóp śląskiej Szwajcarii. Gazeta. 28.09.2006. Opole.
Staffa, M., (red.), 2007. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Tom 21. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie (w dwóch tomach), I-BIS, Wrocław, 1–1094.
Staffa, M., (red.), 2008. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Tom 18. Góry Opawskie. I-BIS, Wrocław, 1–287.
Stupnicka, E., 2007. Geologia regionalna Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1–346.
Szełęg, E., 2002. Na-meionite (scapolite group) from pegmatite vein of the Sławniowice (Eastern Sudetes, Poland). Mineralogia Polonica, 33(1): 17–23.
Szupryczyński, E., 2007. Współpraca Głuchołaz z miastami partnerskimi w Kraju Ołomunieckim. [W:] Materiały Konferencji Związku Gmin Śląska Opolskiego i Kraju Ołomunieckiego w ramach realizacji projektu pn. „Polsko-Czeskie partnerstwo dla gospodarczej aktywizacji gmin”, 6 marca 2007, Opole: 3–5.
Unrug, R., 1964. Turbidites and fluxoturbidites in the Moravia – SilesiaKulm zone. Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Série des Sciences Géologiques et Géographiques, 12: 187–194.
Unrug, R., 1977. Dolnokarboński flisz (kulm) w rejonie Głubczyc. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 47: 73–92.
Večeřa, J., 2002. Złoża złota w rejonie Jesenika–Zlatych Hor–Głuchołaz. [W:] Grodzicki, A., Lorenc, M.W. (red.), Uczniowie Agricoli, materiały z konferencji górniczej w Kowarach z 1999 r. Jelenia Góra; 123–126.
Walendowski, H., 2008. Sławniowice. Minimonografie polskich kamieni budowlanych. Nowy Kamieniarz, 36(7): 82–83.
Wojciechowski, A., 1997. Przejawy złota pierwotnego w amfibolitach okolic Burgrabic k. Głuchołazów. [W:] Metale szlachetne w NE części Masywu Czeskiego i obszarach przyległych. Geneza, występowanie, perspektywy. Konferencja Naukowa, Jarnołtówek 19–21 czerwca 1997 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 68: 1–146.
Zachovalová, K., Leichmann, J., Švancara, J., 2002. Žulová batholith: a post-orogenic, fractionated ilmenite-allanite I-type granite. Journal of the Czech Geological Society, 47: 35–44.
Żaba, J., Ciesielczyk, J., Malik, K., Strzyżewska-Konieczna, S., 2005. Budowa oraz ewolucja strukturalna utworów dewońsko-karbońskich Gór Opawskich (strefa morawsko-śląska). [W:] Jureczko, J., Buła, Z., Żaba, J. (red.), Geologia i zagadnienia ochrony środowiska w regionie górnośląskim. LXXVI Zjazd naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Rudy k/Rybnika, 14–16 września 2005, Warszawa: 116–127.
